Ο ζωγράφος, Μάριος Τόκας (ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ 21/12/2021)

Ο γιος του Μάριου Τόκα και πρόεδρος του «Ιδρύματος Μάριος Τόκας», Κώστας Τόκας, μιλά για μία άγνωστη στο ευρύ κοινό πτυχή του κορυφαίου Κύπριου μουσικού, με αφορμή την έκθεση «Εικαστικές Υμνωδίες» που παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λεμεσού.

Ελάχιστοι γνώριζαν μέχρι σήμερα πως ο Μάριος Τόκας ζωγράφιζε. Πότε το διαπιστώσατε εσείς, ως οικογένειά του;
Πράγματι, εκτός από εμάς, λίγοι, πολύ στενοί του φίλοι, γνώριζαν ότι ζωγράφιζε και ακόμα λιγότεροι είχαν αντιληφθεί ότι η ζωγραφική αποτελούσε σημαντικό κομμάτι στην καθημερινότητά του. Επειδή ελάχιστα από τα έργα του είναι χρονολογημένα, το μόνο που μπορώ να σου πω με σιγουριά είναι ότι ζωγράφιζε, τουλάχιστον, από το 1992. Το πιθανότερο, όμως, είναι να είχε ξεκινήσει λίγο νωρίτερα.

Γενικότερα, τον θυμάστε να ζωγραφίζει παράλληλα με τη σύνθεση; Ήταν ένα από τα «κρυφά» του ταλέντα τα οποία ελάχιστα κοινοποιούσε;
Προσωπικά, τον θυμάμαι να ζωγραφίζει σχεδόν από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου! Άλλωστε, ζωγράφιζε πάντα στο σπίτι μας. Και εμείς, ως παιδιά, τριγυρίζαμε στα πόδια του…Του άρεσε να τον «βοηθάμε» και θυμάμαι ότι, συχνά, του δίναμε τις νερομπογιές ή τις τέμπερές μας, τις οποίες ανακάτευε με τα δικά του χρώματα. Ήταν σα να ήμασταν κι εμείς κομμάτι της ζωγραφικής του. Πράγματι, ζωγράφιζε παράλληλα με τη σύνθεση. Σε περιόδους που βρισκόταν σε καλλιτεχνικό οργασμό, έφτιαχνε και τραγούδια και εικόνες μαζί. Μετά, συνήθως περνούσε κάποιο διάστημα «ξεκούρασης» για να ξεκινήσει και πάλι από την αρχή.

Εκείνος, σας είπε πότε ξεκίνησε να ζωγραφίζει;
Δεν θυμάμαι να ανέφερε ποτέ ότι ζωγράφιζε από μικρός. Ούτε η μητέρα μας τον θυμάται να ζωγραφίζει πιο νέος. Σίγουρα, όμως, η ζωγραφική ήταν στη ζωή του από πολύ νωρίς. Άλλωστε, και ο πατέρας του ζωγράφιζε -κυρίως τοπία, όχι αγιογραφίες- άλλα το «μικρόβιο» της ζωγραφικής από εκείνον το πήρε. Τις λίγες φορές που ερχόταν στην Ελλάδα ο παππούς μου τους θυμάμαι να ζωγραφίζουν και μαζί.

Θυμάστε να σας δείχνει πίνακές του;
Όταν τελείωνε ένα έργο του συνήθως ήμασταν εκεί, κάνοντάς του παρέα. Ήμασταν οι πρώτοι που το βλέπαμε και πάντα ρωτούσε τη γνώμη μας, κυρίως για τα χρώματα και τις εντάσεις τους. Του άρεσε, γενικά, να κάνει αναμίξεις στα χρώματα και να φτιάχνει τη δική του παλέτα. Ζωγράφιζε, κυρίως, μορφές Αγίων -γυναικείες και ανδρικές- καθώς και περιγράμματα εκκλησιών. Πέρα από μερικά σκίτσα που απεικονίζουν τοπία, όλα τα έργα του έχουν θρησκευτικό υπόβαθρο.

​

​Σε τι συνθήκες ζωγράφιζε; Ήταν οι ίδιες που επιθυμούσε να υπάρχουν και όταν έγραφε μουσική;
Όταν ήμασταν στο εξοχικό μας, στη Τζια, ζωγράφιζε πάντα έξω στην αυλή του σπιτιού. Στο Πικέρμι ζωγράφιζε μέσα στο σπίτι, πότε στο στούντιο του, πότε στο σαλόνι, πότε στην κουζίνα, μετατρέποντας τους χώρους αυτούς σε προσωρινά «ατελιέ». Πάντα, όμως, βραδινές ώρες. Και, ναι, οι συνθήκες που ζωγράφιζε έμοιαζαν πολύ με τις συνθήκες που έγραφε μουσική. Στο Πικέρμι, το πιάνο του ήταν -και είναι- στο σαλόνι, ενώ στην Τζια έπαιρνε μια κιθάρα και έγραφε μουσική στον κήπο, κάτω από την αγαπημένη του κληματαριά.

Σας παρότρυνε κι εσάς να ζωγραφίζετε;
Συγκεκριμένη παρότρυνση δεν υπήρχε. Βλέποντάς τον, βέβαια, δεν ήταν λίγες οι φορές που μαζί του ζωγραφίζαμε κι εμείς τις δικές μας παιδικές ή εφηβικές ζωγραφιές. Θυμάμαι ότι συχνά μας ζητούσε να ανακατεύουμε χρώματα, μέχρι να πετύχουμε κάποια απόχρωση που να του αρέσει για να την χρησιμοποιήσει. Αυτό για εμάς ήταν, κάπως, σαν παιχνίδι. Και για εκείνον ήταν ηρεμία και απόλαυση!

Πότε δημιουργήθηκαν τα έργα «Εικαστικές Υμνωδίες» που φιλοξενούνται αυτές τις μέρες στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λεμεσού; Ποια περίοδο της ζωής του;
Επειδή είναι η πρώτη φορά που το κοινό έρχεται σε επαφή με τον εικαστικό Μάριο Τόκα, επιλέξαμε να μεταφέρουμε στη Λεμεσό έργα από όλη την περίοδο της δημιουργίας του, δηλαδή από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 μέχρι το τέλος της ζωής του. Μάλιστα, επειδή ζωγράφιζε πάνω σε διάφορα υλικά, στην έκθεση αυτή θα δείτε έργα σε καμβάδες, ξύλα, θαλασσόξυλα, μάρμαρα και πέτρες. Θέλαμε ο επισκέπτης να μπορεί να διαμορφώσει μια πλήρη εικόνα του εικαστικού του έργου. Ευελπιστούμε ότι στο μέλλον θα έχουμε τη δυνατότητα να εκθέσουμε και άλλα έργα του ανά κατηγορίες ή θεματικές ενότητες. Σημειωτέον, ότι η μητέρα μου, η Αμαλία, τα έχει κρατήσει όλα. Δεν λείπει ούτε ένα. Και τον τελευταίο χρόνο έγινε πλήρης και οργανωμένη καταγραφή τους.

​

​

Ο ίδιος είχε σκεφτεί μέχρι τότε να εκθέσει ζωγραφικά του έργα, δημόσια, στο κοινό;
Δεν νομίζω…Συνήθιζε να λέει ότι η ζωγραφική για εκείνον ήταν μια ερασιτεχνική υπόθεση. Ήταν μια συνήθεια χαλάρωσης και προφανώς εσωτερικής εκτόνωσης. Άλλωστε, δεν ήταν ζωγράφος ούτε είχε διδαχθεί ποτέ ζωγραφική. Ήταν εντελώς αυτοδίδακτος. Πιστεύω ότι συνειδητοποιούσε ότι τα έργα του ήταν μοναδικά σε τεχνοτροπία, αλλά ίσως δεν ήταν έτοιμος ακόμη να το μοιραστεί με το κοινό.

Ζητούσε τη γνώμη ανθρώπων της Τέχνης γι’ αυτά που ζωγράφιζε;
Δεν το έκανε, όχι γιατί υποτιμούσε τη γνώμη τους, αλλά γιατί ήταν συνειδητά ερασιτέχνης. Ζωγράφιζε για τον εαυτό του. Όμως, δεν ήταν λίγες οι φορές που αρκετοί άνθρωποι της Τέχνης ενθουσιάστηκαν βλέποντας έργα του στο σπίτι μας και τον παρότρυναν να τα εκθέσει.

Ο ίδιος -και με αυτά τα έργα, αλλά και με κάποιες μουσικές συνθέσεις του-, αποτύπωνε την ιδιαίτερη σχέση του με την πίστη. Αυτό πάντοτε υπήρχε στη ζωή του;
Ναι, ήταν κάτι που υπήρχε στην ψυχή του, ίσως και λόγω των καταβολών που είχε. Μην ξεχνάς ότι οι πρόγονοί του ήταν μοναχοί. Ωστόσο, αυτό που ήθελε ήταν να εκφράζεται και να ζει αυτή τη σχέση με το δικό του μοναδικό τρόπο, έξω και πέρα από οποιαδήποτε έννοια θρησκευτικού δογματισμού.

​

​

Να αναμένουμε στο μέλλον να γνωρίσουμε και άλλες «άγνωστες» στο ευρύ κοινό πτυχές του Μάριου Τόκα που, ενδεχομένως, να μην γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, όπως ξαφνιαστήκαμε οι περισσότεροι με αυτά τα εικαστικά έργα;
Έχετε να δείτε ακόμη πάρα πολλά…Το υλικό που μας κληροδότησε είναι τεράστιο και περιλαμβάνει, εκτός από ανέκδοτα μουσικά έργα, και άλλες καλλιτεχνικές και όχι μόνο εκφράσεις του. Δεν θέλω να πω πολλά, γιατί πραγματικά προσπαθούμε ό,τι παρουσιάζουμε στο κοινό να το έχουμε μελετήσει και να έχουμε δουλέψει συστηματικά πάνω σ’ αυτό. Η δική μας επιμέλεια και φροντίδα είναι το ελάχιστο που μπορούμε και οφείλουμε να κάνουμε για εκείνον και το έργο του.

Οι επόμενες δράσεις του «Ιδρύματος Μάριος Τόκας», του οποίου είσαι πρόεδρος, σε τι θα αφορούν, Κώστα;
Το «Ίδρυμα Μάριος Τόκας» δημιουργήθηκε για να διαχειριστεί με συνέπεια, σεβασμό και αγάπη το έργο και την καλλιτεχνική κληρονομιά που μας άφησε ο πατέρας μας. Στις πολύ κοντινές επόμενες δράσεις μας περιλαμβάνονται δύο μεγάλες συναυλίες που θα πραγματοποιηθούν στις 20 & 21 Δεκεμβρίου με την Γλυκερία, τον Δημήτρη Μπάση, το Δώρο Δημοσθένους και τον Σταύρο Κωνσταντίνου, στο Παττίχειο της Λεμεσού και στο Δημοτικό Θέατρο Στροβόλου αντίστοιχα. Στις συναυλίες αυτές, εκτός από τις μεγάλες του επιτυχίες, θα παρουσιαστούν κομμάτια από το έργο του «Θεογεννήτωρ Μαρία», καθώς και γνωστά και άγνωστα τραγούδια που έχει γράψει για την Κύπρο. Στο σημείο αυτό, να αναφέρω ότι στις συναυλίες θα παρουσιαστεί, για πρώτη φορά στο κοινό, ανέκδοτο τραγούδι αφιερωμένο στο μεγάλο Μίκη Θεοδωράκη, σε στίχους του Βάσου Βενιζέλου. Το τραγούδι αυτό, το μελοποίησε ο Μάριος Τόκας κάποια χρόνια πριν φύγει από τη ζωή, το βρήκαμε σε παρτιτούρες και τώρα θα το παρουσιάσουμε στο κοινό με τη φωνή του Δημήτρη Μπάση. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι στον Μίκη Θεοδωράκη οφείλεται το γεγονός ότι ο πατέρας μου ξεκίνησε να γράφει μουσική. Θα ακολουθήσει πληθώρα δράσεων για τις οποίες θα μπορεί το κοινό να ενημερωθεί μέσω της ιστοσελίδας μας, www.mariostokas.com.cy. Το πιο μεγάλο μας σχέδιο, όμως, είναι η δημιουργία του «Μουσείου Μάριος Τόκας» που έχει ήδη δρομολογηθεί να κτιστεί στον Δήμο Ύψωνα, μέσα από το οποίο ευελπιστούμε ότι οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν μια πλήρη εικόνα του ανθρώπου και καλλιτέχνη Μάριου Τόκα, με σύγχρονο και ελκυστικό τρόπο.

​

​

Info: Ηέκθεση «Εικαστικές Υμνωδίες» με εικαστικά έργα του Μάριου Τόκα παρουσιάζεται στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λεμεσού – «Αποθήκες Παπαδάκη», μέχρι τις 22/1/2022 (Για πληροφορίες: 25367700). Περισσότερες πληροφορίες για όλες τις δράσεις του «Ιδρύματος Μάριος Τόκας», στην ιστοσελίδα: www.mariostokas.com.cy.

Ελεύθερα, 19.12.2021.