Αφιέρωμα: Ο ευαίσθητος και μελωδικός Μάριος Τόκας

Με την ευκαιρία της νέας κυκλοφορίας μερικών ανέκδοτων τραγουδιών του Μάριου Τόκα με τον τίτλο “Ήλιος Κόκκινος” η εφημερίδα μας τον τιμά με ένα μικρό αφιέρωμα ταξιδεύοντας στην μουσική διαδρομή του και την ζωή του.

Σε αυτό το νέο cd το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα ύστερα από τέσσερα χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατο του συνθέτη Μάριου Τόκα, ηχογραφήθηκαν 12 τραγούδια τα οποία αποτελούν μια συλλεκτική συλλογή επιλογής ανέκδοτων τραγουδιών του σε συνδυασμό με κάποια παλαιότερα, που συμπληρώνουν το ίδιο μουσικό κλίμα.

Μια έκδοση η οποία πραγματοποιήθηκε με συγκίνηση, γνώση και σεβασμό από τον επί έτη παραγωγό του και προσωπικό του φίλο Ηλία Μπενέτο, και με την αρωγή της συντρόφου της ζωής του Αμαλίας Τόκα, στην οποία και εμπιστεύθηκε το αρχείο του ο συνθέτης. (Εδώ υπάρχουν και τα τρία τελευταία τραγούδια με τον πρόωρα αδικοχαμένο αγαπημένο μας τραγουδιστή Δ. Μητροπάνο).

Eνα σύντομο Βιογραφικό

Ο Μάριος Τόκας γεννήθηκε στις 8 Ιουνίου του 1954 στη Λεμεσό της Κύπρου όπου και έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Βίωσε όλη την αγριότητα του Αττίλα καθώς η τουρκική εισβολή του 1974 τον βρήκε να υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία. Όπως ο ίδιος συνήθιζε να λέει η περίοδος εκείνη τον σημάδεψε βαθιά και έγινε πηγή έμπνευσης για κάποια από τα έργα του.

Μετά το τέλος του πολέμου το 1975 έρχεται στην Αθήνα για να σπουδάσει στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παράλληλα συνέχισε τις μουσικές του σπουδές στο Εθνικό Ωδείο από όπου αποφοίτησε με “Άριστα”.

Στην ελληνική δισκογραφία εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1978. Ο πρώτος του δίσκος με ερμηνευτή το Μανώλη Μητσιά είχε τίτλο “Τα Τραγούδια της Παρέας”. Ακολούθησαν συνεργασίες με τα μεγαλύτερα ονόματα του ελληνικού τραγουδιού: Α. Καλογιάννης, Δ. Μητροπάνος, Γ. Πάριος, Γ. Νταλάρας, Π. Τερζής, Γλυκερία, Χ. Αλεξίου, Δ. Γαλάνη, Τ. Βοσκόπουλος, Μαρινέλλα, Σ. Διονυσίου, Χαλκιάς, Α. Κανελλίδου, Κ. Κούκα, Θ. Αδαμαντίδης, Β. Σκουλάς κ.ά. Οι επιτυχίες διαδέχονται η μία την άλλη και η μουσική του απλώνεται γρήγορα και ταξιδεύει παντού, όπου υπάρχουν Έλληνες. Τραγούδια όπως “Αννούλα του χιονιά”, “Σ’ αγαπώ σαν το γέλιο του Μάη”, “Η νύχτα μυρίζει γιασεμί”, “Σαν τρελό φορτηγό”, “Εξαρτάται”, “Σ’ αναζητώ στη Σαλονίκη”, “Τα λαδάδικα”, “Θάλασσες”, “Δίδυμα Φεγγάρια”, φέρνουν την απόλυτη καθιέρωση στο μουσικό στερέωμα.

Βαθύτατα πολιτικοποιημένος αφιέρωσε μεγάλο μέρος του μουσικού του έργου στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κύπρο και στους αγώνες του κυπριακού λαού για ανεξαρτησία και ελευθερία. Μελοποίησε ποιήματα των απαγχονισμένων αγωνιστών της ΕΟΚΑ, Ευαγόρα Παλληκαρίδη, Ανδρέα Ζάκου κ.ά, τραγούδια του όπως τα “Ανασήκωσε την πλάτη Πενταδάχτυλε” και “Η δική μου η πατρίδα” σημαδεύουν την καρδιά του Κυπριακού ελληνισμού. Και μ’ αυτά τα τραγούδια έδινε συναυλίες για να εμψυχώσει τους συμπατριώτες του που είχαν, όπως κι εκείνος, σημαδευτεί δια βίου.

Σταθμός στη μουσική διαδρομή του υπήρξε η γνωριμία του με τον ποιητή της ρωμιοσύνης, Γιάννη Ρίτσο, ο οποίος του εμπιστεύθηκε δώδεκα ανέκδοτα ποιήματά του που κυκλοφόρησαν μελοποιημένα το 1981 με γενικό τίτλο “Πικραμένη μου γενιά”. Ακολουθούν και άλλα μουσικά έργα σε ποίηση Κώστα Βάρναλη, Κώστα Καρυωτάκη, Τεύκρου Ανθία, Κώστα Μόντη, Θεοδόση Πιερίδη, Μιχάλη Πασιαρδή, Κυριάκου Χαραλαμπίδη κ.ά.

Σημαντική είναι η παρουσία του και στη μουσική επένδυση θεατρικών, τηλεοπτικών και κινηματογραφικών έργων τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο όπως “Δόνα Ροζίτα” και “Γέρμα” του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, “Θερμοφοριάζουσες” του Αριστοφάνη, “Η αυλή των θαυμάτων” του Καμπανέλη κ.ά

Το 1996, ο Μάριος Τόκας επισκέπτεται το ‘Αγιον Όρος και εκεί, συγκλονισμένος από τα χειρόγραφα του μοναχού Γεράσιμου Μικραγιαννανίτη που βρήκε και μελέτησε, έγραψε το συμφωνικό έργο “Θεογεννήτωρ Μαρία”, το οποίο παρουσιάστηκε μεταξύ άλλων και στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Στεφάνου της Βιέννης (2002).

Στις 8 Μαρτίου του 2001 τιμήθηκε, από τον τότε πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γλαύκο Κληρίδη, με το “μετάλλιο εξαίρετης προσφοράς στην πατρίδα” που αποτελεί την ύψιστη τιμή της κυπριακής πολιτείας. Μεταξύ άλλων διακρίσεων, πήρε και το βραβείο “Γιάννος Κρανιδιώτης” (2002).

Ο Μάριος Τόκας ήταν παντρεμένος με την Αμαλία Πετσοπούλου με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά, τη Χαρούλα, τον Κωστή και τον Άγγελο.

Έφυγε από την ζωή, ξημερώματα Ανάστασης στις 27 Απριλίου του 2008 χωρίς να προλάβει να εκδώσει έργα του που αγάπησε πολύ και βρίσκονται σε παρτιτούρες και ηχογραφήματα, προίκα και κληρονομιά των παιδιών του.

Επιλογή, το Πικέρμι, να ζήσει με την οικογένειά του

Το 1990 αποφάσισε με την σύμφωνη γνώμη της πολυαγαπημένης του συζύγου Αμαλίας να κατοικήσουν στο Πικέρμι μαζί με τα τρία τους παιδιά, την Χαρούλα (τώρα, πτυχιούχος του νομικού τμήματος της Νομικής Αθηνών), και τα δίδυμα αγόρια τους τον Κωστή και τον Άγγελο (τώρα, φοιτητές στο τμήμα ηλεκτρολόγων και χημικών μηχανικών του ΕΜΠ αντίστοιχα). Ο Μάριος ήταν άνθρωπος απλός και φιλομαθής. Η επιτυχία δεν τον είχε απομονώσει από την καθημερινή πραγματικότητα, ήταν ο ένθερμος αρωγός στις προσπάθειες της συντρόφου του για την ίδρυση και λειτουργία σχολείων στην περιοχή τους και όχι μόνον, με γνώμονα πάντοτε την καλύτερη διαβίωση, εκπαίδευση και κοινωνικοποίηση των παιδιών τους στον χώρο που επέλεξαν να ζήσουν .

Λάτρης της κηπουρικής, ο ίδιος έλεγε πως αν δεν ακολουθούσε την μουσική θα γινόταν γεωπόνος λέγοντας ότι η “φύση γράφει τα ομορφότερα τραγούδια”, πολύ καλός μάγειρας, αλλά και με ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον χόμπι τη ζωγραφική!

Αποσπάσματα αναφορών για τον Μάριο Τόκα από σπουδαίους καλλιτέχνες

“Παρακολουθώ χρόνια τη δουλειά του Μάριου Τόκα. Το ταλέντο του, την ευαισθησία του, τη σεμνή, διακριτική, “σιωπηλή” όμως πάντα σοβαρή παρουσία του στο χώρο της ελληνικής μουσικής.

Πάντα στις ρίζες της μουσικής μας παράδοσης, πάντα εκτιμώντας και αναγνωρίζοντας το έργο των συναδέλφων του μουσικών, προηγούμενων και σύγχρονων, δημιούργησε και δημιουργεί έργα γνήσια ελληνικά (…). Οι μελωδίες του (…) έχουν κάτι από τον ουρανό, τη θάλασσα, τον ίδιο το βράχο του Άθω”.

Μίκης Θεοδωράκης
Αθήνα 25.3.1998

“Πιστεύω ότι ο Μάριος Τόκας έχει αφομοιώσει το παλιό ευαίσθητο ρομαντικό τραγούδι και είναι ο μόνος ίσως σήμερα που μπορεί να γράψει τρυφερά παρεΐστικα τραγούδια”.

Λευτέρης Παπαδόπουλος

“Ο Μάριος Τόκας, είναι πολύ Κύπριος και άρα πολύ Έλληνας. Κατάφερε να κάνει το ακατόρθωτο, να γράφει τραγούδια τα οποία γίνονται πολύ μεγάλες επιτυχίες, αλλά τραγούδια με μεγάλη αξιοπρέπεια, τραγούδια που πολλά από αυτά έχουν μείνει μέσα στον χρόνο. Κι αυτό είναι ίσως το όνειρο κάθε συνθέτη, κάθε δημιουργού”.

Θάνος Μικρούτσικος

Αποσπάσματα αναφορών του Μάριου Τόκα από συνεντεύξεις του

“Δεν είναι πραμάτεια η Κύπρος να πουλά. Αυτό που ξέρω είναι ότι η Κύπρος δεν πουλιέται. Για μένα είναι υπόθεση ζωής και ψυχής”.

“Εμείς δεν είμαστε πολιτικοί και δεν καθορίζουμε τα πράγματα […]. Όσο μπορεί να προσφέρει ένα ευαίσθητο τραγούδι στην ψυχή

του ακροατή, να τον κάνει να θυμηθεί, να τον κάνει να θυμώσει, να τον κάνει να αγανακτήσει, έχω την αίσθηση ότι δεν μπορούν να το πετύχουν χιλιάδες πολιτικοί λόγοι. Γι’ αυτό ο ρόλος της τέχνης είναι σημαντικός”.

“Αν εμείς δεν μπολιάσουμε τα παιδιά μας με αυτά που ζήσαμε, με αυτά που οραματιζόμαστε να γίνουν, με αυτά που δεν δεχόμαστε να γίνουν, τότε από πού θα τα μάθουν”;

“Τραγούδια που γράφονται με συναίσθημα , αλήθεια και ψυχή μπορούν να φέρουν τους ανθρώπους τον έναν κοντά στον άλλον”

Η προσωπικότητα ενός σπουδαίου μελωδού

(απόσπασμα)

Η πόρτα της δισκογραφίας άνοιξε στο ταλέντο ενός ανθρώπου που έφτιαξε τραγούδια κατ’ εικόνα και καθ ‘ομοίωση. Του έμοιαζαν τα τραγούδια του: δεν επέβαλαν την παρουσία τους αλλά καλλιεργούσαν την σχέση τους με τον ακροατή σταδιακά, μέσα από αυτό τον χοϊκό, ιδιαίτερο τρόπο της παρέας που γλεντά.

Ο Τόκας παρέμεινε διακριτικός, δημιούργησε αθόρυβος, έγραψε σπουδαία τραγούδια και μετά έφυγε “αλώβητος” από τον κατεξοχήν ανταγωνιστικό χώρο της μουσικής σκηνής και της δισκογραφίας. Πολύτιμο “μετάλλιό” του, η ειλικρίνεια όσων -πολλών- αντιμετωπίζουν με σεβασμό και το έργο του και τον χαρακτήρα του. Σ’ αυτή την περίπτωση ο χαρακτηρισμός “ήταν καλό παιδί”, δεν στοχεύει καθόλου στην υποβάθμιση του μουσικού του έργου.

Αντίθετα μάλιστα. Ο ίδιος ο χώρος του ακόμα ανακαλύπτει τα τραγούδια του κι εμείς ακόμα ανακαλύπτουμε τον Τόκα. Γιατί απλά, δεν ήταν κι από όσους εκβίασαν την δημοσιότητα. Πολλές από τις μελωδίες του, από εκείνες που έρχονται αυθόρμητα στα χείλη μιας παρέας σε ένα γλέντι ελληνικής “ετυμολογίας”, έγιναν διάσημες. Διασημότερες από την φήμη που θα επεδίωκε ποτέ εκείνος για τον εαυτό του.

Μελωδός πολλαπλών όψεων (ο αγωνιστικός συνυπήρχε με τον λαϊκό αλλά και με τον λυρικό και τρυφερό δημιουργό) διατηρούσε στο έργο του κοινό το στοιχείο μιας βαθιάς ελληνικότητας και μιας διαρκούς, άλλοτε υπόγειας κι άλλοτε βροντερής, υποδήλωσης της ταυτότητάς του. Από τα βασικά της χαρακτηριστικά ήταν ότι ο Τόκας υπήρξε πριν από όλα ο συνειδητοποιημένος Κύπριος αγωνιστής που, σε αντιδιαστολή με το ήπιο προφίλ του, πάλεψε ενάντια στην τουρκική εισβολή με όλες του τις δυνάμεις.

Ο κόσμος, θα θυμάται τον Τόκα για τα τραγούδια του. Και για εκείνα που εκπροσωπούν τα βαριά λαϊκά ντέρτια και τους δωρικούς ανδρικούς καημούς του έρωτα, και για τα άλλα που εκπέμπουν την γλυκύτητα, τον λυρισμό και την απλότητα μιας αγάπης που γεννήθηκε στη γειτονιά. Θα τον θυμάται γι’ αυτά τα “ταπεινά” και μεγάλα τραγούδια με τις Αννούλες και τις Έλενες, τις θάλασσες και τα φεγγάρια, τις νύχτες που μυρίζουν γιασεμιά, τους φαντάρους που χορεύουν μόνοι στην άκρη μιας ταβέρνας, τις διαδρομές στη Σαλονίκη ξημερώματα, τα τρελλά φορτηγά στις Εθνικές οδούς, τα Σαββατόβραδα στις φτωχογειτονιές, τους γειτόνους που φωνάζουν “ησυχία” απ’ το πλαϊνό σπιτάκι, τα μεθύσια στα μπαρ. Γιατί σε τέτοια τραγούδια καταφεύγουμε όλοι κάθε φορά που αναζητούμε να ξορκίσουμε την εθνική μας μοναξιά.

Ναταλί Χατζηαντωνίου
δημοσιογράφος της Ελευθεροτυπίας
Ιούνιος 2008

Δισκογραφία

– “Τραγούδια της παρέας” 1978 (στίχοι Μ. Τόκας , ερμηνεία: Μ. Μητσιάς)

– “Άρες μάρες κουκουνάρες” – (παιδικά) 1978 (στίχοι Φ. Λάδης, ερμηνεία: Τ. Τσανακλίδου)

– “Πικραμένη μου γενιά” 1981 (ποίηση Γ. Ρίτσος, ερμηνεία: Λ. Χαλκιάς)

– “Τα βοριαδάκια” 1982 (στίχοι Σ. Αλιβιζάτου, ερμηνεία: Θ. Αδαμαντίδης, Ν. Νομικός)

– “Μικρά ερωτικά” 1984 (στίχοι Σ. Αλιβιζάτος, ερμηνεία: Α. Καλογιάννης – Μαρινέλλα)

– “Κύπρος στον ρυθμό του έρωτα” 1986 ορχηστρικά

– “Τραγούδια για την Κωνσταντίνα” 1987 (στίχοι Σ. Αλιβιζάτος, ερμηνεία: Κωνσταντίνα)

– “Στη λεωφόρο της αγάπης” 1987 (στίχοι Α. Νεοφυτίδης, ερμηνεία: Γ. Πάριος, Χ. Αλεξίου, Δ. Γαλάνη, Δ. Θεοδόσης)

– “Σαν τρελό φορτηγό” 1989 (στίχοι Γ. Πάριος, Α. Νεοφυτίδης, Σ. Αλιβιζάτος, ερμηνεία: Γ. Πάριος)

– “Στάζεις έρωτα” 1991 (στίχοι: Σ. Αλιβιζάτος, Α. Αργυρού, Α. Νεοφυτίδης, ερμηνεία: Τ. Βοσκόπουλος)

– “Η εθνική μας μοναξιά” 1992 (στίχοι: Φ. Γράψας, Σ. Αλιβιζάτος, Α. Αργυρού, Κ. Φασουλάς, ερμηνεία: Δ. Μητροπάνος)

– “Πάντα ερωτευμένος” 1993 (στίχοι: Α. Νεοφυτίδης, Φ. Γράψας, ερμηνεία: Γ. Πάριος)

– “Δίδυμα φεγγάρια” 1993 (στίχοι: Κ. Φασουλάς, Α. Αργυρού, Α. Νεοφυτίδης, ερμηνεία: Α. Κανελίδου, Δ. Μητροπάνος)

– “Γειά σου Ελλάδα” – ορχηστρικά 1994 (στίχοι: Κ. Φασουλά, ερμηνεία: Γ. Πάριος)

– “Παρέα με έναν ήλιο” 1994 (στίχοι: Φ. Γράψας. Β. Βενιζέλος, ερμηνεία: Δ. Μητροπάνος)

– “Δεν σκοτώνουν την αγάπη με την πρώτη αφορμή” 1995 (στίχοι: Φ. Γράψας, Α. Αργυρού, Κ. Φασουλάς, ερμηνεία: Κ. Κούκα)

– “Θεσμοφοριάζουσες” 1996 (μουσική για την θεατρική παράσταση του Θ.ΟΚ.)

– “Ψυχή τε και σώματι” 1997 (ποιήματα των απαγχονισθέντων αγωνιστών της ΕΟΚΑ Α. Ζάκου και Ε. Παλληκαρίδη, στίχοι: Σ. Κέττηρου και Γ. Ρίτσου, ερμηνεία: Κ. Χατζηχριστοδούλου)

– “Με όνομα βαρύ σαν ιστορία” 1997 (στίχοι: Φ. Γράψας, Α. Νεοφυτίδης, Β. Φρίγκης, Κ. Φασουλάς, Α. Αργυρού, ερμηνεία: Σ. Διονυσίου)

– “Βίος ανθόσπαρτος” 1998 (στίχοι: Φ. Γράψας, ερμηνεία: Μ. Μητσιάς)

– “Φωνή πατρίδας” 1998 (ποίηση: κ. Μόντης, Θ. Πιερίδης, Ν. Γιασίν – Ε. Παιονίδου ερμηνεία: Γ. Νταλάρας)

– “Θεογεννήτωρ Μαρία” 1998 (κείμενα του Αγιορείτη μοναχού Γ. Μικραγιαννανίτη ερμηνεία: Μ. Μητσιάς, Κ. Χατζηχριστοδούλου)

– “Εντελβάις” 1999 (ποίηση Άλκη Αλκαίου, ερμηνεία: Δ. Μητροπάνος)

– “Θέλω να πω” 2001 (στίχοι: Κ. Φασουλάς, Ε. Ασλανίδου, Φ. Γράψας, Γ. Πάριος, Α. Αργυρού, ερμηνεία: Π. Τερζής)

– “Αμμόχωστος Βασιλεύουσα” 2002 (ποίηση: Κ. Χαραλαμπίδης, ερμηνεία: Δ. Μητροπάνος, Μ. Μητσιάς, Γλυκερία, Κ. Χατζ/λου, Μ. Αλεξίου)

– “Η αγάπη ήρθε από μακριά” 2003 (στίχοι: Φ. Γράψας, ερμηνεία: Γλυκερία)

– “Βαρέα ανθυγιεινά” 2003 (στίχοι: Φ. Γράψας, ερμηνεία: Π. Τερζής)

– “Fontana Amoroza” 2006 (Ορχηστρικά , ερμηνεία: Σ. Θεοδωρίδου)

– “Σε πρώτο πλάνο” 2006 (στίχοι: Κ. Φασουλάς, Σ. Φυλακτός, Γ.Χαλιώτης κ.ά, ερμηνεία: Θ. Αδαμαντίδης)

– “Άσπρο μαντήλι ανέμιζε” 2007 (στίχοι: Κ. Φασουλάς, ερμηνεία: Β. Σκουλάς)

Πηγή: ΑΤΤΙΚΟ ΒΗΜΑ